Doğal Sistemler ve Süreçler Testleri Çöz, Test Soruları Cevapları 9. Sınıf Coğrafya

🌍 9. Sınıf Coğrafya Dersi 3. Ünite: Doğal Sistemler ve Süreçler

Doğal Sistemler ve Süreçler, coğrafyanın temelini oluşturan, dünyamızın nasıl işlediğini anlamamızı sağlayan dinamik konulardır. Bu ünite, gezegenimizin fiziksel yapısını şekillendiren, iklimi belirleyen ve canlı yaşamını doğrudan etkileyen doğal olayları ve bu olaylar arasındaki karmaşık ilişkileri inceler. Doğanın dilini öğrenmek, çevremizde olup bitenleri anlamlandırmak için ilk adımdır.

🌋 İç Kuvvetler

Yer kabuğunun derinliklerinden kaynaklanan ve yeryüzünü şekillendiren enerjilerdir. Bu kuvvetler, yeryüzünü engebeli hale getirir.

• ⛰️ Orojenez (Dağ Oluşumu): Jeosenklinallerde biriken tortulların yan basınçlar etkisiyle kıvrılarak veya kırılarak yükselmesi olayıdır.
• 🌄 Epirojenez (Kıta Oluşumu): Yer kabuğunun geniş alanlarında meydana gelen, yatay yönlü, yavaş ve uzun süreli alçalma-yükselme hareketleridir.
• 🗻 Volkanizma: Mağmanın yer kabuğunun zayıf noktalarından yeryüzüne çıkması olayıdır. Volkanik dağlar, sıcak su kaynakları ve verimli topraklar oluşturur.
• 🏔️ Depremler (Seizma): Yer kabuğundaki ani enerji boşalmalarının neden olduğu titreşimler ve sarsıntılardır. Fay hatları üzerinde yoğunlaşır.

💡 Örnek: Türkiye'deki Kuzey Anadolu Fay Hattı, iç kuvvetlerin (deprem) aktif olduğu bir bölgedir. Burada Anadolu levhasının hareketi, sık sık depremlere neden olarak yeryüzü şekillerini sürekli değiştirmektedir.

🌊 Dış Kuvvetler

Enerjisini Güneş'ten alan ve yeryüzünü aşındırarak, taşıyarak ve biriktirerek düzleştirmeye çalışan kuvvetlerdir.

• 💧 Akarsular: Aşındırma, taşıma ve biriktirme yaparak vadiler, menderesler ve delta ovaları oluştururlar.
• 🌀 Rüzgarlar: Özellikle kurak bölgelerde aşındırma (mantar kaya) ve biriktirme (kumullar) şekilleri meydana getirirler.
• 🧊 Buzullar: Yüksek dağlık alanlarda ve kutup bölgelerinde etkilidir. Sirk gölleri, moren setleri gibi tipik şekiller oluşturur.
• 🌡️ Yer Altı Suları ve Kaynaklar: Yer altı sularının yüzeye çıktığı noktalardır. Kaplıcalar, maden suları ve karstik kaynaklar önemli örneklerdir.
• 🏞️ Dalga ve Akıntılar: Kıyıları şekillendirir. Falez (yalıyar), kıyı oku, lagün gibi şekiller oluşturur.

💡 Örnek: Çukurova ve Bafra Deltaları, akarsuların taşıdığı alüvyonları denize biriktirmesi sonucu oluşmuş verimli tarım alanlarıdır. Bu, dış kuvvetlerin biriktirme faaliyetine güzel bir örnektir.

🗺️ Yeryüzü Şekilleri (Topoğrafya)

İç ve dış kuvvetlerin milyonlarca yıl süren mücadelesi sonucu oluşan fiziksel görünümlerdir.

• 🏔️ Dağlar: Orojenik, volkanik ve kırık (horst) dağlar olarak sınıflandırılır.
• 🏞️ Platolar: Çevresine göre yüksekte kalmış, akarsular tarafından parçalanmış düz veya hafif engebeli yüzeylerdir.
• 🟫 Ovalar: Çevresine göre alçakta, tarıma elverişli düz veya hafif eğimli geniş düzlüklerdir.

🌦️ İklim Elemanları ve Etkileri

Bir yerin uzun yıllar boyunca gösterdiği ortalama hava durumudur. Doğal sistemlerin en önemli belirleyicilerindendir.

• 🌡️ Sıcaklık: Enlem, yükselti, karasallık-denizellik gibi faktörlerden etkilenir.
• 💨 Basınç ve Rüzgarlar: Sıcaklık ve nem farklarından kaynaklanır. Hava kütlelerinin hareketini sağlar.
• 💧 Nem ve Yağış: Havadaki su buharı miktarıdır. Yoğunlaşma sonucu yağış oluşur (yağmur, kar, dolu).

💡 Örnek: İstanbul'da görülen yağmur ile Erzurum'da görülen kar, sıcaklık farkına bağlı olarak değişen yağış biçimleridir. Bu da iklimin bir yerin bitki örtüsü, tarım ürünleri ve insan faaliyetleri üzerindeki doğrudan etkisini gösterir.