Hücre Zarından Madde Geçişleri Test Çöz 9. Sınıf Difüzyon, Ozmos Testleri

Hücre zarı, hücreyi dış ortamdan ayıran ve madde alışverişini düzenleyen seçici geçirgen bir yapıdır. Bu zar, hücrenin yaşamsal faaliyetlerini sürdürebilmesi için gerekli olan maddelerin girişini ve atık maddelerin çıkışını kontrol eder. Maddelerin bu zardan geçişi, difüzyon, ozmoz, aktif taşıma ve endositoz-ekzositoz gibi çeşitli fiziksel ve kimyasal süreçlerle gerçekleşir. Bu mekanizmalar, hücrenin iç ve dış ortam arasındaki homeostazisini, yani dengesini korumasının temelini oluşturur.

• Hücre zarı seçici geçirgen bir yapıya sahiptir.
• Difüzyon, moleküllerin çok yoğun ortamdan az yoğun ortama enerji harcanmadan yayılmasıdır.
• Kolaylaştırılmış difüzyonda taşıyıcı proteinler görev alır, enerji harcanmaz.
• Ozmoz, su moleküllerinin yarı geçirgen bir zardan difüzyonudur.
• Hipertonik ortamda hücre su kaybederek büzülür (plazmoliz).
• Hipotonik ortamda hücre su alarak şişer (deplazoliz, bitki hücrelerinde turgor).
• Aktif taşıma, moleküllerin az yoğun ortamdan çok yoğun ortama enerji (ATP) harcanarak taşınmasıdır.
• Endositoz ile büyük moleküller hücre içine alınır.
• Ekzositoz ile büyük moleküller hücre dışına atılır.

Çözümlü Örnek Test Soruları

1. soru: Bir öğrenci, farklı konsantrasyonlardaki şeker çözeltilerini içeren U borusunun iki koluna aynı miktarda saf su ekliyor. Sol koldaki çözelti yoğunluğu $0,2$ M, sağ koldaki ise $0,5$ M'dir. Sistem dengeye ulaştığında öğrenci aşağıdaki gözlemlerden hangisini yapar?
A) Su seviyeleri her iki kolda da aynı kalır.
B) Sağ koldaki su seviyesi sol koldakine göre yükselir.
C) Sol koldaki su seviyesi sağ koldakine göre yükselir.
D) Her iki kolda da su seviyesi eşit miktarda düşer.
Çözüm: Ozmoz, suyun çok olduğu yerden az olduğu yere, yarı geçirgen bir zardan geçişidir. Sağ koldaki çözelti daha yoğun ($0,5$ M > $0,2$ M) olduğu için su konsantrasyonu daha düşüktür. Ozmozla su, sol koldan (düşük yoğunluklu) sağ kola (yüksek yoğunluklu) geçer. Bu nedenle sağ koldaki su seviyesi yükselirken sol koldaki su seviyesi düşer. Doğru cevap: B

2. soru: Bir marul yaprağı tuzlu suya ($NaCl$ çözeltisi) konulduğunda bir süre sonra buruştuğu gözlemleniyor. Aynı marul yaprağı saf suya konulduğunda ise tekrar diriliyor ve sertleşiyor. Bu durumun temel nedeni aşağıdakilerden hangisidir?
A) Tuzlu suda difüzyon, saf suda osmoz gerçekleşmesi
B) Tuzlu suda hücre hipertonik, saf suda hipotonik ortama konulmuştur.
C) Tuzlu suda hücre hipotonik, saf suda hipertonik ortama konulmuştur.
D) Tuzlu suda ozmoz, saf suda difüzyon hızlanmıştır.
Çözüm: Tuzlu su, marul hücrelerine göre hipertonik bir ortamdır (daha yoğun). Bu nedenle hücredeki su, ozmozla dışarı çıkar ve hücre plazmolize uğrayarak buruşur. Saf su ise hipotonik bir ortamdır (daha az yoğun). Bu durumda su, ozmozla hücre içine girer ve hücre turgor basıncı kazanarak diri ve sert hale gelir. Doğru cevap: B

3. soru: Bir laboratuvar deneyinde içi $1$ M glikoz çözeltisi ile dolu olan bir bağırsak zarı (yarı geçirgen) tüp, saf su dolu bir behere daldırılıyor. Bir süre sonra tüpteki sıvı seviyesinin yükseldiği gözlemleniyor. Bu deneyle ilgili aşağıdaki yorumlardan hangisi yanlıştır?
A) Su molekülleri tüpün içine doğru ozmozla geçmiştir.
B) Tüpün içindeki çözelti, beherdeki suya göre hipertoniktir.
C) Glikoz molekülleri tüpten dışarıya doğru difüzyonla geçmiştir.
D) Sistem dengeye ulaştığında tüpteki basınç, osmotik basınca eşit olur.
Çözüm: Yarı geçirgen zar, su moleküllerinin geçişine izin verirken glikoz gibi büyük çözünen moleküllerin geçişine izin vermez. Bu nedenle su, hipotonik ortamdan (saf su) hipertonik ortama (glikoz çözeltisi) ozmozla girer ve seviye yükselir. Glikoz moleküllerinin difüzyonla dışarı çıkması zardan geçemeyeceği için mümkün değildir. Doğru cevap: C

4. soru: Bir bitki hücresinin ozmotik basıncı $12$ atm, turgor basıncı ise $5$ atm'dir. Bu hücre $8$ atm ozmotik basınca sahip hipotonik bir ortama konulduğunda dengeye ulaştığında hücrenin emme kuvveti (EK) kaç atm olur?
A) $1$
B) $0$
C) $4$
D) $7$
Çözüm: Emme kuvveti formülü $EK = OP - TP$'dir. Başlangıçta $EK = 12 - 5 = 7$ atm'dir. Hipotonik ortama konulan hücreye su girer. Su girdikçe turgor basıncı (TP) artar, ozmotik basınç (OP) ise su alındığı için seyrelme nedeniyle biraz azalır ancak bu soruda yeni OP ve TP değerleri verilmediği için denge şartı düşünülür. Denge anında hücre ile dış ortamın su potansiyelleri eşittir, yani net su girişi durur ve emme kuvveti sıfır olur ($EK = 0$). Doğru cevap: B

5. soru: Bir dağcı, yüksek irtifada hücrelerindeki oksijen miktarının azaldığını hisseder. Vücudu bu duruma akciğerlerindeki alveoller ve kılcal damarlar arasında oksijenin daha hızlı difüzyonu ile uyum sağlamaya çalışır. Bu durum difüzyon hızını etkileyen hangi faktörün değişimiyle en doğrudan ilişkilidir?
A) Sıcaklık
B) Yoğunluk farkı (Konsantrasyon gradyanı)
C) Difüzyon yüzey alanı
D) Molekül büyüklüğü
Çözüm: Yüksek irtifada atmosferik basınç ve dolayısıyla havadaki oksijen parsiyel basıncı düşüktür. Bu, alveoller ile kılcal damarlar arasındaki oksijen konsantrasyon gradyanını (yoğunluk farkını) azaltır. Difüzyon hızı, konsantrasyon gradyanı ile doğru orantılıdır. Gradyan azaldığı için difüzyon hızı da düşer. Vücut, gradyanı artırmak için daha fazla solumak (yüzey alanı) ve alyuvar üretmek (taşıyıcı molekül konsantrasyonu) gibi uyumlar geliştirir. Doğru cevap: B

Anahtar Kelimeler: 9. sınıf biyoloji test çöz, hücre zarı madde geçişleri testi, difüzyon osmoz test soruları, aktif taşıma testi çöz, yeni nesil biyoloji testleri